آنالیز TGA

وزن سنجی حرارتی (TGA) (Thermogravimetric Analysis)، ساده ترین روش آنالیز حرارتی است که در آن تغییرات جرم نمونه بر اثر حرارت دادن برای شناسایی و اندازه گیری فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی به کار می رود. این آنالیز می تواند خواصی مانند آنتالپی، ظرفیت گرمایی، تغییرات جرمی و ضریب انبساط گرمایی را تعیین نماید. در شیمی حالت جامد، از TGA برای مطالعه بر روی واکنش های فاز جامد، واکنش های تخریبی حرارتی، تغییر فاز و دیاگرام فازی استفاده می شود.

اساس آنالیز TGA

آنالیز حرارتی TGA روشی است که در آن جرم یک ماده به عنوان تابعی از دما و یا زمان توسط یک برنامه کنترل شده دمایی در محیطی کنترل شده، مورد بررسی قرار می گیرد. به عبارت دیگر، در این روش افزایش و یا کاهش جرم یک نمونه با تغییرات دمایی سنجیده می شود.

TGA شامل یک تابه (Pan) است که توسط ترازوی دقیق پشتیبانی می شود (تغییرات وزنی با یک ترازوی دقیق سنجیده می شود). تابه درون یک کوره قرار دارد و در طول آنالیز گرم و یا سرد می شود. جرم نمونه موجود در درون تابه در طول آزمایش اندازه گیری و ثبت می شود. برای کنترل محیط نیز از یک گاز خنثی و یا واکنشگر (که پس از عبور از روی نمونه از محیط خارج می شود) استفاده می شود. در این روش، از جاذبه برای اندازه گیری دقیق و مکرر جرم استفاده می شود.

اگرچه طراحی های مختلفی برای این روش به کار رفته است، اما مهم ترین قسمت همه دستگاه ها وجود یک ترازوی بسیار حساس تجزیه ای است که ظرف نمونه به آن متصل است. بیشتر دستگاه ها توانایی حرارت دادن به صورت ایزوترمال و یا دینامیکی را دارند. مهم ترین قسمت دستگاه TGA یا ترموگراویمتری ترازو است. ترازوها معمولا از نوع ترازوی حرارتی (Thermo-Balance) هستند. ترازوی حرارتی یا ترموبالانس ترکیبی از یک میکرو ترازوی الکترونیکی به همراه کوره و کنترل دمایی مناسب است که امکان همزمان گرما (یا سرما) دادن به نمونه و اندازه گیری وزن آن را فراهم می کند. اتمسفر ترازو با عبور یک گاز بی اثر کنترل می شود. دمیدن گاز بی اثر برای جلوگیری از واکنش های ناخواسته و یا اکسید شدن نمونه به کار می رود. ضمن این که جریان گاز بی اثر مانع آسیب رسیدن به ترازو، به علت فرایندهایی چون خوردگی ناشی از تجزیه نمونه، می شود.

دقت ترازوی حرارتی دستگاه TGA در نتایج نهایی بسیار اهمیت دارد. ترازوهای نیمه میکرو (Semi-Micro) حد تشخیص 10 میکروگرم دارند و ترازوهای میکرو (Micro) و اولترامیکرو (Ultra-Micro) به ترتیب حد تشخیص 1 و 1/0 میکروگرم دارند. شکل ‏1 شمای کلی یک دستگاه وزن سنجی حرارتی را نشان می دهد.

شکل ‏1. شمای کلی یک دستگاه وزن سنجی حرارتی

این آنالیز می تواند مقدار از دست دادن آب، از دست دادن حلال، از دست دادن پلاستی سایزر، دی کربوکسیلاسیون، پیرولیز، اکسیداسیون، تجزیه، درصد وزنی پرکننده، مقدار کاتالیزور فلزی باقیمانده بر روی نانو لوله های کربنی و درصد وزنی خاکستر را تعیین نماید. همه این اطلاعات را می تواند در حین گرم کردن بدست آورد، اما برخی اطلاعات نیز وجود دارند که در هنگام خنک کردن نمونه بدست می آیند.

نتایج حاصل از آنالیز حرارتی TGA به صورت یک نمودار دو بعدی است که محور Y وزن را برحسب میلی گرم و یا درصد نشان می دهد و محور X نیز، زمان (دقیقه) یا دما (درجه سانتی گراد) را نشان می دهد.

در صورتی که دمای دو رویداد حرارتی، نزدیک به هم باشد، جدا کردن آن ها در منحنی تغییر وزن بر حسب دما مشکل خواهد بود. از طرفی در منحنی های TGA نمی توان دمای آغاز و پایان یک رویداد حرارتی را به آسانی مشخص کرد. این دو مشکل باعث شده اند که با اضافه کردن یک قسمت الکترونیکی به دستگاهTGA ، بتوان مشتق منحنی وزن بر حسب دما را رسم کرد. این حالت را مشتق توزین حرارتی (DTG) می نامند. نمونه ای از منحنی مشتق توزین حرارتی با منحنی TGA در شکل زیر مقایسه شده است.

شکل2. منحنی TGA-DTG

وزن سنجی حرارتی می تواند به دو طریق ایزوترمال یا هم دما و پویا یا دینامیک انجام شود.

وزن سنجی گرمایی هم‌دما

وزن سنجی گرمایی هم‌دما (Isothermal Thermogravimetry) یا وزن سنجی گرمایی ایزوترمال در یک دمای ثابت تغییرات جرم نمونه به‌صورت تابعی از زمان ثبت می‌شود.

در وزن سنجی گرمایی شبه هم‌دما  (Quasi-Isothermal Thermogravimetry) دما به صورت مرحله ای تغییر می کند. یعنی دما بعد از هر تغییر وزن و رسیدن به یک جرم ثابت، افزایش می یابد.

وزن سنجی گرمایی پویا

وزن سنجی گرمایی پویا (Dynamic Thermogravimetry) یا وزن سنجی گرمایی دینامیکی تغییرات جرم نمونه به‌صورت تابعی از زمان در دمای کنترل شده ثبت می‌شود. برنامه ریزی دمایی بیشتر به صورت خطی است. این روش کاربرد بیشتری از  وزن سنجی گرمایی هم‌دما  دارد و متداول تر است.

کاربردهای TGA

  • TGA اغلب برای اندازه‌گیری حلال‌ها و رطوبت باقی‌مانده استفاده می‌شود. اما همچنین می‌توان برای تعیین حلالیت مواد نیز از آن استفاده کرد.
  • اثر جو واکنشی یا خورنده بر مواد
  • بررسی رطوبت و مواد فرار در مواد
  • مورداستفاده در مطالعه کاتالیزور: تغییر در ماده شیمیایی
  • وضعیت کاتالیزور را می‌توان با تکنیک‌های TGA مورد بررسی قرار داد.
  • تجزیه و تحلیل دوز دارویی
  • پایداری اکسیداتیو مواد
  • طول عمر تخمینی یک محصول